Kamienna wieża w Stołpiu uznawana jest za jeden z najciekawszych zabytków Lubelszczyzny. Znajduje się 8 km przed Chełmem (od strony Lublina), tuż przy drodze krajowej nr 12. Jest to budowla wyjątkowa. Zachowana niemal w całości, stoi w narożniku niewielkiej wyniosłości, przyległej do niej od strony zachodniej. Ta ostatnia została częściowo uszkodzona w trakcie prowadzonych tu w latach 30. XIX w. robót drogowych, stąd jej pierwotna forma od strony południowo-zachodniej jest silnie przekształcona. W literaturze przedmiotu nasyp określany jest mianem ,,gródka", a zachowany jego kształt wykreślany jest jako zbliżony do owalu.
Ale na zdjęciach lotniczych ten sam nasyp wygląda zgoła inaczej: jest wyraźnie prostokątny i ma nieregularną krawędź od strony zachodniej, skąd jeszcze dzisiaj wypływają źródliska. Osobliwością wieży, poza jej charakterystycznym usytuowaniem w narożniku przyległego nasypu jest to, że na ostatniej kondygnacji widoczne są pozostałości oktagonalnej kaplicy z ceglaną obudową, a tuż poniżej - otwór wejściowy. Drugie wejście do wieży znajduje się na poziomie terenu przyległej doń wyniosłości. Wieża ma formę zbliżoną do kwadratu, a jej wymiary wynoszą 6,33 x 5,74 m. Maksymalna wysokość budowli wynosi 18,8 m. Wnętrze do wysokości około 11 m ma kształt eliptyczny, a wyżej przechodzi w czworobok z zaokrąglonymi narożnikami. Natomiast pomieszczenie na ostatnim piętrze (z apsydą i obudową ceglaną) ma formę wieloboku. Najniższa (zasypana) kondygnacja zdaje się mieć formę odmienną od tej z przyziemia, bo z zaznaczonymi kątami. Grubość muru wieży waha się od 1,2 do 2,0 m.
Wieloletnie badania archeologiczne i analizy architektoniczne wyraźnie wskazują na wielofazowość funkcjonowania zespołu wieżowego. Należy podkreślić, że było to skomplikowane zadanie budowlane, aby w trudnym zabagnionym terenie wznieść tak duży i wysoki obiekt. Zasadniczym problemem pozostaje kwestia, kiedy i kto wybudował zespół.
Ważne ustalenia w kwestii datowania przedstawiła jako pierwsza opierając się na danych archeologicznych I. Kutyłowska. Wyniki ówczesnych analiz radiowęglowych nie były tak dokładne, dlatego z dużą ostrożnością posiłkując się analizami architektonicznymi odnosiła chronologię zespołu do X-XI wieku, natomiast użycie cegły według niej przesuwają na wiek XII. W nowszych publikacjach umieściła funkcjonowanie wieży w przedziale między wiekiem X, a końcem XII. D. Dąbrowski na podstawie źródeł pisanych wskazuje na lata 1220-1246/1247 i funkcję prywatnego klasztoru - monastyru dla swojej matki - bizantyjskiego pochodzenia (wdowy po Romanie Mścisławowiczu). Jednak nie wyklucza możliwości o wcześniejszym powstaniu stołpijskiego założenia w okresie rządów Romana Mścisławowicza.
T. Rodzińska-Chorąży uważa, że przy założeniu wcześniejszego datowania wieży w końcu XII wieku przez księcia Romana, obiekt mógł być głównym elementem założenia obronnego. Jednak wówczas wieża nie była wyposażona w kaplicę. Równocześnie z funkcją militarną mogła pełnić rolę prestiżową, manifestując zasięg władzy książęcej. Jednak powstanie takiej warowni w czasach Daniela Romanowicza jest według autorki bardziej zrozumiałe. Sprowadzał on mistrzów i wykwalifikowane warsztaty rzemieślnicze oraz budowlane z różnych stron Europy, zaś inspiracje mogły pochodzić z różnych kręgów artystycznych i kulturowych, również z Zachodu. Natomiast powstanie kaplicy autorka datuje na ostatnie lata XIII lub początek XIV wieku!
A. Buko w swoich rozważaniach bierze pod uwagę dane archeologiczne, stratygrafię, datowania C14, analizy dendrochronologiczne oraz archeozoologiczne i skłania się do przyjęcia poglądu, że wieża stołpijska jednak zaistniała w czasach księcia Romana Mścisławowicza.
Ostatnie wyniki badań S. Gołuba stawiają przed badaczami w zupełnie nowym świetle wygląd zespołu wieżowego. Wyjątkową w formie, konstrukcji i materiałach budowli - „kapliczkę” należy uznać za przełomowe odkrycie! Po pierwsze rozszerza ona znacznie zasięg zespołu na zachód poza gródek i jest dowodem na korzyść koncepcji o przesłaniach symbolicznych i uzdrawiającej mocy wody, które zadecydowały o budowie zespołu wieżowego. Taką tezę stawiała już I. Kutyłowska w latach 80-tych XX wieku pisząc o baptysterium, ofierze zakładzinowej i lokalizacji przy wodzie źródlanej. A. Buko zauważa, że wieża w Stołpiu jest posadowiona w narożniku wyniesionego dziedzińca na „świętych” źródłach, podając analogie z północnej Grecji. Po drugie jest bardzo ważnym argumentem potwierdzającym tezę, że jednak powstanie zespołu nastąpiło w czasach księcia Romana Mścisławowicza. Przemawia za tym uzyskana data dendrochronologiczna z „rynny” przy kapliczce - 1193 rok (-3/+9). Daniel Romanowicz mógł przebudować „kapliczkę”, stąd pojawiają się cegły, w tym kształtki. Istotne jest jednak to, że z obecności dużej ilości ceramiki z różnych okresów chronologicznych, przy braku warstw pożarowych wynika, że z omawianego źródła korzystano przez kolejne stulecia po opuszczeniu mieszkańców wieży i gródka. Wypada mieć nadzieję, że zaplanowane badania przyniosą nowe informacje o ciągle zadziwiającym badaczy zespole wieżowym.
Gmina Chełm jako gospodarz terenu odpowiedzialny za dziedzictwo kulturowe na obszarze gminy ma szerokie plany związane z rewitalizacją samej wieży i terenów przyległych, chodzi tu o odkryte źródła. W roku 2020 wykonano pierwszy etap, wieża otrzymała dach oraz zabezpieczenie okien.