Gmina Chełm

Gmina CHEŁM

Tereny gminy posiadają bogatą przeszłość, w znaczne mierze związaną z głównym ośrodkiem regionu – miastem Chełm. Najstarsze ślady pobytu człowieka pochodzą z późnego paleolitu. Badania archeologiczne pozwoliły na odkrycie śladów osadnictwa z czasów neolitu i epoki brązu, w tym kultury łużyckiej. Pod koniec starożytności ziemia chełmska, znajdująca się na mało czytelnym pograniczu zachodniej i wschodniej Słowiańszczyzny, najczęściej wiązana jest z Lędzianami. W kolejnych wiekach obszar znalazł się w orbicie wpływów Polan i Rusi Kijowskiej. Obiekt rywalizacji obu państw został określony mianem Grodów Czerwieńskich, zajętych w 981 r. przez władcę Rusi Włodzimierza Wielkiego. Na krótko odzyskał te tereny, po wyprawie kijowskiej w 1018 r., Bolesław Chrobry. Po przywróceniu dawnej granicy przez Jarosława Mądrego w 1031 r., region pozostał pod zwierzchnictwem ruskim do XIV w., chociaż władcy Polski podejmują próby odzyskania tego obszaru. Wraz z podziałem Rusi Kijowskiej na dzielnice, ziemia chełmska znalazł się w składzie Księstwa Halicko-Włodzimierskiego, rządzonego przez boczną linię dynastii Rurykowiczów, której najsłynniejszym przedstawicielem był książę Daniel Romanowicz. Dzięki jego działalności Chełm stał się stolicą księstwa i główną siedzibą władcy, obdarzonego w 1253 r. tytułem króla Rusi. U podnóża zamku powstała osada miejska, w której Daniel zgromadził różnojęzycznych mieszkańców, zajmujących się rzemiosłem i handlem, a w okolicach powstała sieć osad. Po wymarciu potomków zmarłego w 1264 r. Daniela i wieloletnich wojnach z udziałem Litwy, Węgier i Polski, pod koniec XIV w. ziemia chełmska została włączona w skład państwa polskiego. Aktu inkorporacji dokonała królowa Jadwiga w 1387 r., natomiast jej mąż król Władysław Jagiełło doprowadził do formalnej lokacji miasta, nadając mu w 1392 r. prawo magdeburskie. Stabilizacja związana z włączeniem regionu w skład państwa Jagiellonów, przyczyniła się do znaczącego rozwoju osadnictwa. Znaczna część miejscowości gminy powstała właśnie w XV w. Właścicielami tworzonych osad byli często przybysze z centralnej Polski, a także z Rusi i Litwy. Tworzona w ten sposób elita szlachecka korzystała z wyjątkowego statusu ziemi chełmskiej, należącej wprawdzie do województwa ruskiego, jednak posiadającej sporą samodzielność, dzięki której powstała rozbudowana hierarchia urzędów ziemskich. Różnorodna etnicznie i wyznaniowo ludność podlegała rezydującym w Chełmie dostojnikom duchownym. Od XIII w. miasto było siedzibą biskupa prawosławnego, a w XV wieku na trwałe ukształtowało się chełmskie biskupstwo łacińskie. Po unii brzeskiej władyka prawosławny stał się biskupem unickim.
    Stopniowy rozwój regionu, widoczny szczególnie w XVI w., został przerwany w kolejnym stuleciu, najazdami oddziałów kozackich, szwedzkich i rosyjskich. Po kolejnej stabilizacji w połowie XVIII w., nastąpił upadek państwa polskiego. Po trzecim rozbiorze region chełmski znalazł się pod władzą Austrii, a następnie Rosji. W czasach zaborów mieszkańcy ziemi chełmskiej uczestniczyli w walce o zachowanie odrębności oraz odzyskanie niepodległości. Symbolem tego okresu jest los unitów, walczących o zachowanie swej wiary. Równie dramatyczny wymiar miały walki w okresie powstania styczniowego, które w okolicach Chełma przybrały szczególnie intensywny charakter. W końcowym etapie swoich rządów Rosjanie powołali nawet odrębną gubernię chełmską, która weszła bezpośrednio w skład imperium rosyjskiego. Region chełmski nadal zamieszkiwała różnorodna pod względem etnicznym i wyznaniowym ludność. Obok dominujących katolików (łączonych z Polakami) i prawosławnych, znaczną część stanowili Żydzi (szczególnie w Chełmie) oraz Niemcy, osiedlający się w rejonie miasta po powstaniu styczniowym.
      W okresie międzywojennym Chełm był siedzibą powiatu należącego do województwa lubelskiego. Region nadal zamieszkiwał różnorodna ludność, złożona z Polaków, Ukraińców, Żydów i Niemców. Po zakończeniu II wojny światowej oraz powstaniu tzw. Polski Ludowej, nadal funkcjonował powiat chełmski. W wyniku dramatycznych wydarzeń podczas wojny (wymordowanie ludności żydowskiej, przesiedlenie ludności niemieckiej pod koniec wojny) oraz działań powojennych (przesiedlenia ludności ukraińskiej), region stał się bardziej jednolity narodowościowo (z wyraźną dominacją ludności polskiej). W 1975 r. po przeprowadzeniu reformy administracyjnej utworzono województwo chełmskie. W ramach kolejnej reformy administracyjnej w 1999 r. miasto ponownie stało się siedzibą władz powiatowych (grodzkich i ziemskich).

    Najstarszą miejscowością na obszarze gminy jest Stołpie, wymieniane w źródłach ruskich z XIII w. jako jeden z grodów terenów nadbużańskich. Jako osada Stołpie pojawia się w 1359 r. Trzynastowieczną genezę posiada również Pokrówka, siedziba urzędu gminy i obecnie największa miejscowość gminy. Chociaż w źródłach wymieniana jest od 1476 r., to głównie w oparciu o świadectwo siedemnastowiecznego biskupa unickiego Jakuba Suszy, autora dzieła o cudownym obrazie Matki Boskiej Chełmskiej, przyjmuje się, że osada została ufundowana w 1262 r. przez księcia Lwa Daniłowicza (syna Daniela Romanowicza) i nadana cerkwi Bogurodzicy w Chełmie. Wraz z przystąpieniem władyków chełmskich do unii brzeskiej, Pokrówka stała się własnością biskupstwa unickiego. Istniała tutaj rezydencja biskupia oraz cerkiew. Biskup Filip Felicjan Szumborski traktował Pokrówkę jako jedno z ulubionych miejsc. Znany z zainteresowań botanicznych, założył obok drewnianej rezydencji rozległe ogrody i sady, które służyły do obserwacji przyrodniczych i meteorologicznych. W drugiej połowie XIX w. dobra stały się własnością rządową i po powstaniu styczniowym zostały rozparcelowane. Cerkiew w Pokrówce (w 1864 r. na miejscu obiektu drewnianego, wzniesiono świątynię murowaną), użytkowana od 1875 r. przez wyznawców prawosławia, została zburzona w 1938 r. Większość miejscowości na obszarze gminy wymieniana jest w źródłach w XV w. Do takich należą Weremowice, wzmiankowane od 1423 r. Z 1428 r. pochodzi pierwsza wzmianka o Strupinie (obecnie Strupin Duży), wchodzącym w skład starostwa chełmskiego. W okresie międzywojennym Strupin należał do największych miejscowości w okolicach Chełma.        
      Równie starą genealogię posiadają Stare Depułtycze (dawniej Ruskie), wymieniane od 1428 r. Z czasem miejscowość została podzielona na część królewską i prywatną. Ponadto na początku XVI w. w pobliżu części królewskiej powstały (jako oddzielna jednostka osadnicza) Depułtycze Królewskie (zwane też Litewskimi lub Lackimi i według niektórych ustaleń znanymi już w 1438 r.). Część prywatna Depułtycz Ruskich należała między innymi do Skorutów, Uhrowiecckich, Radzymińskich, Bielskich, Fudakowskich i Podczaskich. Po II wojnie światowej miejscowość podzielono na Stare Depułtycze i Nowe Depułtycze. Natomiast Depułtycze Królewskie wchodziły w skład starostwa chełmskiego.
     Kolejna miejscowość wymieniana w 1428 r. to Srebrzyszcze, funkcjonujące do 1972 w. pod nazwą Serebryszcze. Była gniazdem rodowym Serebryskich, a następnie własnością: Krasińskich, Siła-Nowickich, Łopuskich, Zawadzkich i Lechnickich. Z 1429 r. pochodzą pierwsze wzmianki o miejscowości Parypse, należącej do parafii pw. Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie (przekazana dokumentem Władysława Jagiełły z 12 lipca 1429 r.). Z około 1430 r. pochodzi najstarsza wzmianka o Stawie, będącym w przeszłości własnością Stawskich,  Świrskich, Cieszkowskich, Kozerskich i Brezów.
     Starą miejscowością są także Nowosiółki, wymieniane od 1440 r. jako własność królewska, dzierżawiona przez m.in. Potockich i Rzewuskich. Posiadający Nowosiółki od 1856 r. Juliusz i Leon Niemirowscy, zaangażowani byli w przygotowania do powstania styczniowego (Leon pełnił funkcje naczelnika okręgu chełmskiego). W 1862 r. zostali aresztowani przez władze carskie. Juliusz Niemirowski w 1870 r. sprzedał większość gruntów kolonistom niemieckim, reprezentowanym przez Fryderyka Wilhelma Kamenza. W wyniku transakcji powstały kolonie niemieckie: Nowosiółki (Wilhelmwald), Janów, Józefin, Henrysin, Julianów i Adolfin.
      Piętnastowieczne tradycje posiadają jeszcze: Horodyszcze (1448 r.), należące niegdyś do Horodyskich, Świrskich,  Cieszkowskich i Koźmianów. Z XV w. pochodzą także pierwsze wzmianki o Podgórzu, funkcjonującym do XX w. jako Spas. Kolejna piętnastowieczna miejscowość to Stańków, wchodząca w skład dóbr królewskich. Z XVI w. pochodzi miejscowość Uher, należąca niegdyś do Uhrowieckich (założycieli wsi), Wolskich, Olędzkich, Bielskich i Fudakowskich. W XVII w. w Uhrze istniał drewniany dwór oraz liczne zabudowania gospodarcze. W drugiej połowie XVIII w. powstał murowany dwór z fundacji Olędzkich, przebudowany przez Fudakowskich i zniszczony w 1914 r. Zespół pałacowy obejmował kilka budynków (m.in. kaplicę, „Domek Szwajcarski” i oranżerię). Całość otaczał olbrzymi park, w czasach Fudakowskich starannie utrzymany i obsadzony lipami, kasztanowcami i jaworami. Majątek został rozparcelowany w okresie międzywojennym. Inną dużą miejscowością jest Okszów, wymieniany w XVII w. Wśród właścicieli wymieniani są: Sobolewscy, Karpińscy, Prażmowscy i Malinowscy. Szereg miejscowości na obszarze gminy powstało w XIX w. Najczęściej są to dawne kolonie niemieckie, założone po powstaniu styczniowym. Do najważniejszych należą: Henrysin (1826 r., kolonia niemiecka od 1872 r.), Rudka (1827 r., własność rodziny Kuszów), Nowiny (1827, folwark w ramach dóbr Uher, Antonin (folwark w ramach dóbr Serebryszcze, własność m.in. Smorczewskich), Nowosiółki Kolonia (kolonia niemiecka od 1870), Janów (kolonia niemiecka od 1871), Józefin (dawniej Bulwinów 1839, kolonia niemiecka od ok. 1873), Koza Gotówka (folwark wydzielony ok. 1861 r. z dóbr Serebryszcze), Zarzecze (folwark w ramach dóbr Czułczyce), Tytusin (folwark w ramach dóbr Nowosiółki, kolonia niemiecka od 1872 r.) i Ludwinów (folwark w ramach dóbr Uher).
      Jednym z najcenniejszych obiektów  zabytkowych gminy jest wieża w Stołpiu. Według siedemnastowiecznego biskupa chełmskiego Jakuba Suszy wieża powstała w czasach pogańskich i była dziełem legendarnego księcia kijowskiego Szczeka. W latach 1909-1912 obiekt badała ekipa rosyjskich archeologów pod kierownictwem Pawła Pokryszkina, która odkryła m.in. posadzkę złożoną z 5 rozet o średnicy 50 cm. Kolejne badania archeologiczne przeprowadzono w latach 1976-78, pod kierownictwem prof. Ireny Kutyłowskiej, i w latach 2003-2005, pod kierownictwem prof. Andrzeja Buko z Polskiej Akademii Nauk. Według ustaleń archeologów, obiekt powstał pod koniec XII w. i był wykorzystywany do końca XIII w. Za najbardziej prawdopodobnych fundatorów wieży uznano władców Księstwa Halicko-Włodzimierskiego, Romana Mścisławowicza lub jego syna Daniela Romanowicza. Wieża posiada wysokość ok. 17 m i wymiary 5,7 m na 6,3 m i została zbudowana na planie prostokąta. Wnętrze jest o kształcie cylindrycznym, przechodzącym na ostatniej kondygnacji w ośmiobok. Wieżę wykonano ze zlepieńców trzeciorzędowych oraz cegły palcówki (na najwyższej kondygnacji). W budowli wyróżniono 5 kondygnacji, poprzedzielanych pierwotnie drewnianymi podestami. Pierwsza, znajdująca się poniżej poziomu gruntu, pełniła funkcję piwnicy lub skarbca. Druga, oświetlona dwoma małymi okienkami, służyła jako pomieszczenie gospodarczo-kuchenne. Trzecia kondygnacja, pozbawiona okien, służyła prawdopodobnie jako sypialnia. Czwarta kondygnacja, posiadająca trzy wysokie otwory okienne, była salą reprezentacyjną. Tutaj znajdował się także otwór drzwiowy, do którego prowadził drewniany balkon. Najbardziej efektowna była piąta kondygnacja, służąca do celów sakralnych, posiadająca powierzchnię 17 m² (pozostałe części obejmują łącznie ok. 28 m²). Znajdowały się tutaj nisze, ceglane wykończenia o charakterze ozdobnym oraz posadzka. W trakcie badań ustalono, że obiekt powstał na dosyć niekorzystnym osadniczo terenie (liczne źródła). W związku z tym na potrzeby grodu powstała unikalna platforma ziemna o wysokości 2,5 m i wymiarach 12,5 na 25,4 m, z dziedzińcem wykonanym z płyt kamiennych, przekładanych warstwą marglu i szalowanych od wschodu drewnem.
     Kolejnym cennym obiektem jest kościół rzymskokatolicki pw. Wszystkich Świętych w Depułtyczach. Świątynia powstała jako cerkiew unicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w latach 1770-1790, z fundacji sufragana kijowskiego Franciszka Olędzkiego na miejscu poprzednich świątyń. W 1875 r. została przejęta przez prawosławnych (w 1905 r. obok wybudowano murowaną cerkiew prawosławną, zburzoną w 1938 r.). Funkcję świątyni katolickiej pełni od 1916 r. (parafię erygowano w 1929 r.). Drewniana budowla jest konstrukcji zrębowej i posiada kwadratową nawę z niewielkim przedsionkiem oraz zamknięte trójbocznie prezbiterium z prostokątnymi zakrystiami. Ołtarz główny jest późnobarokowy i pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Został przeniesiony z kościoła w Trzeszczanach (powiat hrubieszowski). Znajduje się w nim barokowy obraz Wszystkich Świętych z XVIII w. Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica, powstała w końcu XVIII w. W obiekcie znajdują się dwa dzwony – dar arcybiskupa lubelskiego Bolesława Pylaka, który służył w parafii pomocą duszpasterską podczas studiów.
      Zabytkowa świątynia znajduje się również w Podgórzu. Obiekt, obecnie funkcjonujący jako kościół parafialny pw. Chrystusa Pana Zbawiciela, powstał jako cerkiew prawosławna, wymieniany w źródłach historycznych od 1440 r., wraz z prawosławnym monastyrem. Po unii brzeskiej powstała parafia unicka, zarządzana od 1640 r. przez chełmskich bazylianów. Po kasacie unii w 1875 r. świątynia została gruntowanie przebudowana. Badania archeologiczno-architektoniczne pozwoliły ustalić, że prezbiterium kościoła pochodzi z XIII w. i stanowiło pierwotnie odrębną świątynię. Według ustaleń był to niewielkich rozmiarów obiekt jednonawowy, założony na planie kwadratu o wymiarach 5,4 na 5,4 m na zewnątrz, z małym prezbiterium. Zbudowany został z ciosów kamienia naturalnego w kolorze ciemnoszarym, zielonego glaukonitytu i kamienia łamanego. W XV w. do ściany zachodniej świątyni dobudowano prostokątny budynek pełniący rolę klasztoru. W ramach przebudowy w drugiej połowie XVII w. przekształcono istniejący kompleks budowli w jedną świątynię. W XIX w. przy prezbiterium umieszczono zakrystię i przedsionek. Na zewnątrz kościół wzmocniony jest skośnymi szkarpami. Obok świątyni znajduje się murowana dzwonnica, powstała w latach 1909-1913, wzniesiona w stylu bizantyjsko-ruskim.
         Równie cennym obiektem jest zespół pałacowo-parkowy w Srebrzyszczu. W XVII w. istniał tutaj dwór (według legendy obiekt powstał jako pałacyk myśliwski Jana III Sobieskiego), na bazie którego miecznik chełmski Józef Łopuski ufundował barokowy pałac, prawdopodobnie według projektu Pawła Fontany (twórcy chełmskich kościołów). Zdewastowany podczas działań wojennych, odbudowany został w latach siedemdziesiątych na potrzeby szkoły podstawowej. Pałac rozplanowany został na rzucie prostokąta, z jedenastoosiowym frontem. W części centralnej jest piętrowy, a na osiach skrajnych parterowy. W parterze znajduje się sień, kwadratowy salon na osi i dwa saloniki po bokach. Na piętrze układ jest analogiczny. Centrum zajmuje półtorakondygnacyjna sala balowo-teatralna. Pałac otacza park, którego początki sięgają XVIII w. Obecnie park posiada powierzchnię 5,2 ha (pierwotnie 8 ha). Do głównej części parku prowadzi brama a przed pałacem znajduje się trawiasty gazon. W południowej części parku zachowały się półkoliste szpalery grabowo-klonowe oraz szpaler wierzb od zachodu. Granice parku wyznaczają trzy aleje lipowe. Na tyłach zachowała się aleja morwowa. W parku znajduje się ok. 420 drzew, reprezentujących 37 gatunków. Stare egzemplarze znajdują się w północnej części parku (dawny ogród barokowy). Wśród drzew dominują następujące gatunki: lipa drobnolistna, klon zwyczajny, topola osika, morwa czarna i brzoza brodawkowata.
      Wśród innych obiektów zabytkowych wymienia się karczmę w Nowosiółkach Kolonii. Klasycystyczny obiekt pochodzi z początków XIX w. Został prawdopodobnie ufundowany przez rodzinę Niemirowskich i wykorzystywany do XX w. Posiadał dwie kondygnacje i częściowe podpiwniczenie. Rozplanowany został na rzucie wydłużonego prostokąta, z frontem od krótszego boku (od wschodu). W części frontowej znajdowała się karczma i obok niej wjazd do stanu, zajmującego tylną część budynku. Z czasem wnętrze zostało częściowo przekształcone, a brama wjazdowa częściowo zamurowana i przerobiona na okno. Wystrój zewnętrzny stanowiły opilastrowane narożniki, pilastry i boniowanie ścian karczmy, gzyms wieńczący profilowany oraz oszkarpowanie od frontu. Obecnie jest w stanie ruiny.
     Kolejnym zabytkiem jest dawny młyn w Uhrze, będący pozostałością po zespole pałacowo-parkowym. W XVIII w. Michał Olędzki ufundował murowany dwór, przebudowany pod koniec XIX w. przez Fudakowskich w luksusową rezydencję. Obiekt został zniszczony w 1914 r. (a ostatecznie rozebrany w 1934 r.). Całość otaczał olbrzymi park sięgający swymi początkami XVII w. Jednym z nielicznych ocalałych budynków zespołu dworsko-parkowego w Uhrze jest zabytkowy młyn powstały w dawnej gorzelni. Obiekt powstał prawdopodobnie w XVIII w. jako magazyn browaru dworskiego. Po zniszczeniu w 1915 r., został przebudowany na młyn. W latach 1996-1998 przeprowadzono gruntowny remont obiektu. Budowla wykonana z opoki, rozplanowana jest na rzucie prostokąta. Obecnie funkcjonuje tutaj Dom Pracy Twórczej znanych artystów - Teresy Chomik-Kazarian i Oganesa Kazariana oraz gospodarstwo agroturystyczne „Stary Młyn”.

           Obok zabytkowych obiektów architektonicznych, w rejestrze zabytków znajdują się dawne parki podworskie. Jeden z takich obiektów usytuowany jest w Nowych Depułtyczach. Założenie dworsko-parkowe powstało w XIX w. Po II wojnie światowej obiekt przejęła szkoła podstawowa. Budynek szkolny wraz z parkiem w 2004 r. został przejęty przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Chełmie. Park posiada powierzchnię 2,2 ha i częściowo zachowany układ przestrzenny (przede wszystkim fragment alei kasztanowcowej). Zachowało się ok. 160 drzew należących do 20 gatunków, przede wszystkim: jesion wyniosły, świerk pospolity, kasztanowiec biały, robinia akacjowa, sosna pospolita, klon jesionolistny oraz brzoza brodawkowata. Kolejny obiekt podworski znajduje się w Nowosiółkach. Zachowany ogród posiada powierzchnię 1,5 ha i dawniej miał charakter ogrodu włoskiego. Zachowały się rzędy lip wyznaczające zasięg ogrodu oraz na zachodnim skraju aleja klonowa. W parku znajduje się ok. 130 drzew reprezentujących 4 gatunki, przede wszystkim: klon zwyczajny, lipa drobnolistna, robinia akacjowa i jesion wyniosły. Park podworski zachował się także w Stawie (formalnie w części wsi określanej mianem Staw – Pasieka). Istniejące tutaj założenie dworsko-ogrodowe, liczące 4,2 ha, powstało w XIX w. Pierwotnie park charakteryzował się swobodnym układem kompozycyjnym. Obecnie park posiada mało czytelny układ przestrzenno-kompozycyjny. Zachowała się m. in. aleja grabowa o długości 50 m (od strony południowej), częściowo aleja kasztanowcowa. W parku zachowało się ok. 300 drzew 9 gatunków, przede wszystkim: grab pospolity, olsza czarna, jesion wyniosły, kasztanowiec biały, klon zwyczajny, wierzba krucha, lipa drobnolistna i robinia akacjowa .
       Na terenie gminy znajduje się także cmentarz wojenny z I i II wojny światowej, administracyjnie związany z Pokrówką (dawniej Strupinem Łanowym). Obiekt znajduje się w pobliżu lasu Borek. Powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XIX w. jako miejsce pochówków żołnierzy rosyjskich. Podczas I wojny światowej był wykorzystywany jako miejsce spoczynku żołnierzy austriackich i niemieckich. W okresie międzywojennym na cmentarzu umieszczano groby żołnierzy Wojska Polskiego, a podczas II wojny światowej grzebano tutaj żołnierzy polskich, niemieckich i radzieckich. W latach dziewięćdziesiątych przeniesiono tutaj groby żołnierzy polskich z cmentarza przykościelnego przy ul. Artura Grottgera. Przeprowadzono także ekshumację żołnierzy niemieckich z okresu II wojny światowej, których prochy przeniesiono na cmentarz w Polesiu koło Puław.
     Do rejestru zabytków archeologicznych wpisano kopce wczesnośredniowieczne. Pierwszy znajduje się w miejscowości Depułtycze Królewskie. Usytuowany jest na wschód od drogi Chełm – Siennica Różana, przy drodze polnej biegnącej pomiędzy Depułtyczami Królewskimi oraz Depułtyczami Królewskimi Kolonią i prowadzącej do Kasiłanu (przez Las Depułtycki). Posiada średnicę u podstawy około 20 m oraz wysokość około 2 m. Ze szczytu kopca rozciąga się ciekawa panorama w kierunku Depułtycz, Uhra i Chełma. Obiekt prawdopodobnie jest pochodzenia wczesnośredniowiecznego. Według miejscowej ludności jest mogiłą powstańców. W pobliżu archeolodzy stwierdzili istnienie dwóch zniszczonych kopców.  Drugi obiekt tego rodzaju znajduje się w Starych Depułtyczach. Położony jest na południe drogi prowadzącej z Depułtycz Królewskich Kolonii do Starych Depułtycz. Usytuowany jest na kulminacji rozległego wzgórza (o wysokości 244,3 m), około kilometra na wschód od zabudowań miejscowości Stare Depułtycze. Obiekt posiada u podstawy kształt elipsy o średnicy 10,5 na 16 metrów i wysokość 2,3 metra. Kolejny kopiec znajdują się w  Srebrzyszczu. Położony jest na południowym krańcu miejscowości, przy drodze prowadzącej do Chełma. Usytuowany jest przy zabudowaniach. Pierwotnie posiadał średnicę około 10 metrów i wysokość około 2 metrów. Uznawany jest za obiekt wczesnośredniowieczny. W 1972 r. został całkowicie przekształcony. Na wierzchołku umieszczono kamienny pomnik upamiętniający powstańców styczniowych. Zestaw kopców uzupełniają trzy obiekty w Stańkowie (na tzw. Uroczysku Czułczyce). Obiekty znajdują się w lesie Leśnictwa Stańków, w pobliżu zabudowań wsi Wólka Czułczycka. Stanowią pozostałość po rozległym cmentarzysku kurhanowym, złożonym pierwotnie z 15 kopców o średnicy od 5 do 10 metrów i wysokości od 0,25 do 1 metra. Według miejscowej ludności kurhany to w istocie mogiły powstańców.

          Obok obiektów wpisanych do państwowego rejestru zabytków, na terenie gminy znajduje się szereg cennych budowli, figurujących w gminnym rejestrze zabytków, lub nie objętych wpisem. Do takich należą liczne kapliczki (Depułtycze Królewskie Kolonia, Horodyszcze, Nowosiółki Kolonia, Okszów, Rudka, Staw, Stołpie, Strupin Duży, Strupin Łanowy, Uher, Żółtańce) oraz dawny kościół ewangelicko-augsburski w Janowie i rezydencja biskupów prawosławnych w Stańkowie (powstała pod koniec XIX w.). Ciekawym obiektem jest także obelisk cmentarny w Wólce Czułczyckiej, powstały na przełomie XVIII i XIX w. Sporą wartość przedstawiają także zachowane fragmentarycznie parki podworskie (Horodyszcze, Krzywice, Okszów, Rożdżałów, Stańków, Uher, Żółtańce) oraz cmentarze i mogiły zbiorowe (Janów, Józefin, Depułtycze Królewskie Kolonia, Nowe Depułtycze, Kumowa Dolina, Podgórze, Srebrzyszcze, Stańków, Staw, Zagroda, Żółtańce Kolonia). Na obszarze gminy znajdują także obiekty przemysłowe (młyny w Nowosiółkach Kolonii, Weremowicach, Zawadówce) oraz obiekty użyteczności publicznej (budynki szkolne w Depułtyczach Królewskich, Janowie, Rożdżałowie, Srebryszczu, Stawie, Stołpiu, Weremowicach, Żółtańcach Kolonii, leśniczówki w Rudce, Stańkowie oraz dawny areszt i ośrodek zdrowia w Stawie). 

Informacja o plikach cookie

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych w naszym serwisie, dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies użytkownik może kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszego serwisu internetowego, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje stosowanie plików cookies.